Badania naukowe

Roztoczański Park Narodowy (i obszar przed jego utworzeniem) był przedmiotem zainteresowania naukowców już od lat osiemdziesiątych XIX wieku. W tym okresie swoje prace prowadzili tu głównie naukowcy z ośrodków lwowskiego, krakowskiego i warszawskiego. W latach 1960. i 1970. kompleksowe badania przyrody Roztocza prowadzili tu pracownicy naukowi z ośrodka lubelskiego oraz w mniejszym stopniu krakowskiego, warszawskiego i poznańskiego. Kolejnym etapem szeroko zakrojonych badań były lata 1980. kiedy to zespół zoologów, pod kierunkiem A. Liany i W. Mikołajczyka, przeprowadził najobszerniejszy zakres badań nad fauną bezkręgowców RPN i otuliny. W latach 1990. z kolei, naukowcy z ośrodka krakowskiego (Instytutu Ochrony Przyrody oraz Wydziału Leśnego Uniwersytetu Rolniczego), we współpracy z pracownikami Parku, przeprowadzili badania dotyczące fauny kręgowców Parku i otuliny. Natomiast naukowcy Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej wykonali gruntowną waloryzację fitosocjologiczną RPN z jego najważniejszą składową, którą są lasy. Te trzy podstawowe projekty posłużyły stworzeniu szczegółowych opracowań, które stały się podstawą opracowania w końcu lat 1990. Planu Ochrony RPN. Przez ponad dekadę materiały te były uaktualniane i funkcjonowały jako tzw. Strategia Planu. Jednocześnie, od początku obecnego tysiąclecia, rozpoczęto długofalowe projekt badawcze, które prowadzili pracownicy Parku we współpracy z instytucjami naukowymi i organizacjami przyrodniczymi. Efektem ponad dziesięcioletnich prac badawczych poświęconych głównie ekosystemom leśnym i nieleśnym oraz florze i faunie – było zgromadzenie aktualnych materiałów do Planu Ochrony RPN zwieńczonych monografią. Oczywiście w opracowaniach tych ujęto dotychczasowy dorobek naukowców działających w Parku w latach 1980. i 1990., toteż publikacja ta ujęła kompleksowo aspekt związany z identyfikacją środowiska abiotycznego i biotycznego Roztoczańskiego Parku Narodowego oraz kontekst zagrożeń, działań ochronnych i monitoringu.

Udostępnienie terenu Parku dla celów naukowych było ewidencjonowane i dokumentowane przez pracowników naukowych RPN już od 1975 r. Koordynacją badań naukowych zajmowali się początkowo pracownicy Działu Naukowego a następnie Działu Ochrony Przyrody. W chwili powstania Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego, rolę koordynacji nauki przejął Dział Nauki i Edukacji, zaś od roku 2011 – Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze funkcjonująca w ramach Roztoczańskiego Centrum Monitoringu i Nauki.

W latach 1975-2023 w RPN zrealizowano 915 tematów badawczych wykonywanych przez: instytucje naukowe, przedstawicieli służb ochrony przyrody (w tym pracowników RPN), pozarządowe organizacje przyrodnicze, szkoły średnie i osoby indywidualne. Większość z nich dotyczyła wykonywania badań w ramach kształcenia i podnoszenia kwalifikacji jako prace habilitacyjne, doktorskie, magisterskie, inżynierskie i licencjackie. Pozostałe prace wykonywano w ramach grantów i  projektów badawczych. Znaczna część uzyskanych wyników została opublikowana na łamach naukowych periodyków lub wykorzystana w innych opracowaniach (monografiach, publikacjach pokonferencyjnych).

Najwięcej prac zrealizowano dotychczas z zoologii. Większość tematów dotyczyła fauny bezkręgowców (zwłaszcza związanych z lasami o naturalnym charakterze i mokradłami), płazów i gadów (badań ilościowo-jakościowych i kontekstu ochronnego), ptaków (badań ilościowych i jakościowych, w tym szczegółowej inwentaryzacji ptaków z Dyrektywy Ptasiej sieci Natura 2000), nietoperzy (badań jakościowych i ilościowych oraz miejsc hibernacji), ssaków z rodziny popielicowatych a także dużych i średnich ssaków (pod kątem ich liczebności, rozmieszczenia i biologii) oraz konika polskiego. Drugą pod względem liczby prac jest botanika oraz mykologia i lichenologia. Najwięcej zagadnień dotyczyło badań florystycznych i fitosocjologicznych, związanych z poznaniem i uzupełnieniem wiedzy o świecie grzybów, porostów, roślin oraz zespołach i zbiorowiskach Parku. Od czasu wprowadzenia sieci Natura 2000 w Polsce – coraz więcej tematów z zakresu botaniki, zoologii oraz fitosocjologii było w Parku wdrażanych w ramach obowiązkowych projektów monitoringowych realizowanych na potrzeby raportowania o stanie siedlisk i gatunków Natura 2000. W zakresie leśnictwa wiele tematów dotyczyło badań związanych z naturalnymi procesami zachodzącymi w ekosystemach leśnych oraz zdrowotnością drzewostanów. W zakresie ochrony przyrody oraz zagrożeń i ochrony środowiska, większość badań dotyczyła ogólnej waloryzacji środowiska Parku oraz zagrożeń antropogenicznych. Wśród nauk geograficznych kluczowymi były prace geologiczne, geomorfologiczne i związane z analizą wartości oraz problemami ochrony krajobrazu oraz dotyczące turystyki i edukacji, wśród których dominującymi aspektami były analizy frekwencji odwiedzających Park i korzystających ze szlaków turystycznych oraz uczestników zajęć edukacyjnych organizowanych na terenie Parku. Zakres tematyczny badań zamykają nauki społeczne i prawne – odnoszące się do specyfiki Parku (jako formy ochrony). Dotyczyły one głównie analizy prawnych, finansowych i społecznych mechanizmów związanych z funkcjonowaniem RPN.

Dotychczasowa działalność naukowo-badawcza Roztoczańskiego Parku Narodowego spełnia formalno-prawne kryteria funkcjonowania nauki w parkach narodowych. Z punktu widzenia poznawczego i ochroniarskiego, największe znaczenie dla Parku mają wyniki obszernych badań zawarte w monograficznych opracowaniach powstałych dla potrzeb planu ochrony RPN oraz najnowszych projektów badawczych realizowanych w oparciu o nowoczesne technologie i analizy. To właśnie na ich podstawie funkcjonuje obecnie cały trzon ochrony przyrody Roztoczańskiego Parku Narodowego.