Monitoring przyrodniczy
Jednymi z najważniejszych zagadnień w zakresie ochrony przyrody – są stwarzające podwaliny do śledzenia stanu zachowania, zmian w środowisku przyrodniczym i podejmowania działań ochronnych – elementy badań naukowych: specjalistyczne inwentaryzacje i monitoring przyrodniczy. Inwentaryzacje przyrodnicze, jako podstawa wiedzy o stanie środowiska, łączą się płynnie z badaniami monitoringowymi, których zadaniem jest określenie diagnozy stanu i kierunków przemian w środowisku. Oba te zagadnienia są podstawą do skutecznej ochrony przyrody i mają swe umocowanie prawne, coraz mocniej akcentowane w praktyce, czego przykładem jest wdrożony i realizowany przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska oraz instytucje naukowe i organizacje pozarządowe (Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie oraz Muzeum i Instytut Zoologii PAN w Warszawie, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Komitet Ochrony Orłów, Stowarzyszenie Ochrony Sów, Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne) – Państwowy Monitoring Środowiska.
Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego ROZTOCZE funkcjonuje jako wewnętrzna komórka organizacyjna Roztoczańskiego Parku Narodowego – w ramach Roztoczańskiego Centrum Monitoringu i Nauki. Została powołana przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska 8 października 2010 r. – jako dziewiąta Stacja Bazowa w Polsce, stanowiąca ogniwo krajowego systemu monitoringu przyrody realizowanego w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego został włączony do europejskiego systemu Integrated Monitoring, w związku z tym dane pomiarowe gromadzone w Stacji Roztocze są składową oceny stanu środowiska Europy.
Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego ROZTOCZE funkcjonuje jako wewnętrzna komórka organizacyjna Roztoczańskiego Parku Narodowego – w ramach Roztoczańskiego Centrum Monitoringu i Nauki. Została powołana przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska 8 października 2010 r. – jako dziewiąta Stacja Bazowa w Polsce, stanowiąca ogniwo krajowego systemu monitoringu przyrody realizowanego w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego został włączony do europejskiego systemu Integrated Monitoring, w związku z tym dane pomiarowe gromadzone w Stacji Roztocze są składową oceny stanu środowiska Europy.
Obszar badawczy Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze zdefiniowany został w granicach Roztoczańskiego Parku Narodowego i w jego otulinie, z podziałem na trzy strefy:
1. zlewnia reprezentatywna strumienia Świerszcz, gdzie prowadzone są kompleksowe pomiary w ramach programu podstawowego ZMŚP, w oparciu o aparaturę i urządzenia badawcze zainstalowane w terenie oraz w laboratorium,
2. zlewnia cząstkowa strumienia Świerszcz (obejmująca ciek bez dopływów – do profilu Malowany Most), która wyznaczona została na potrzeby bilansowania w kontekście dopływu materii i energii z powietrza, opadów i wód powierzchniowych,
3. otulina zlewni badawczej, obejmująca cały obszar RPN oraz otulinę Parku, gdzie są prowadzone badania w ramach programu podstawowego oraz badania w ramach programu specjalistycznego (zwłaszcza badania w ramach podsystemu monitoringu przyrody PMŚ).
Zlewnia Świerszcza zlokalizowana jest w woj. lubelskim, w powiatach: biłgorajskim (gminy Józefów i Tereszpol) oraz zamojskim (gminy Krasnobród i Zwierzyniec). W kontekście geomorfologicznym, zlewnia położona jest w obrębie Roztocza Tomaszowskiego, zajmując fragment Padołu Zamojskiego, doliny Wieprza, Pagórów Obroczy i Huciska oraz Roztocza Szczebrzeszyńskiego (obejmując fragment garbu Soch i masywu Helacin). W aspekcie fizycznogeograficznym – położona jest w mezoregionach Roztocza Tomaszowskiego i Roztocza Szczebrzeszyńskiego.
Strumień Świerszcz jest śródleśnym ciekiem, którego początek zlokalizowany jest w obszarze mokradeł pomiędzy uroczyskami Szerokie Bagno i Wielkie Bagno w południowej części RPN. Obszar torfowisk, z którego wypływa Świerszcz to wododział Szumu wpadającego do Tanwi i Świerszcza stanowiącego prawobrzeżny dopływ rzeki Wieprz. Strumień Świerszcz na przeważającej długości biegu ma naturalny charakter i przecina stare drzewostany olchowe, sosnowe i jodłowe. Zasila on 5 kompleksów zbiorników wodnych o sztucznej genezie: Staw Florianiecki, Czarny Staw, Stawy Echo, stawy układu wodno-pałacowego w Zwierzyńcu oraz Staw Kościelny.
Powierzchnia reprezentatywnej zlewni Świerszcza liczy około 4651 ha. Charakteryzuje się ona urozmaiconą rzeźbą terenu, mozaiką środowisk, słabym zaludnieniem z zabudową rozproszoną. Dominującym typem siedliska pokrywającego zlewnię są lasy (pochodzenia naturalnego oraz ukształtowane antropogenicznie tworzące różnorodną mozaikę zespołów roślinnych), które zajmują 2908 ha (62% pow. zlewni). Grunty użytkowane rolniczo (pola, ugory, pastwiska) zajmują z kolei 1673 ha, zaś wody powierzchniowe – 42,7 ha. W zasięgu zlewni usytuowanych jest 7 miejscowości zajmujących łącznie ponad 113 ha: Zwierzyniec (część miasta na S od rzeki Wieprz), Sochy, Szozdy, Lasowce, Stara Huta, Hucisko, Potok Senderki (fragment miejscowości) oraz 3 osady leśne RPN: Florianka, Kruglik i Rybakówka.
W aspekcie statusu ochronnego zlewni, około 40% jej powierzchni leży w granicach Roztoczańskiego Parku Narodowego i jednocześnie w obszarze o znaczeniu wspólnotowym sieci Natura 2000 Roztocze Środkowe PLH060017. Pozostała część zawiera się w granicach otuliny RPN. W całości znajduje się w obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Roztocze PLB060012.
1. zlewnia reprezentatywna strumienia Świerszcz, gdzie prowadzone są kompleksowe pomiary w ramach programu podstawowego ZMŚP, w oparciu o aparaturę i urządzenia badawcze zainstalowane w terenie oraz w laboratorium,
2. zlewnia cząstkowa strumienia Świerszcz (obejmująca ciek bez dopływów – do profilu Malowany Most), która wyznaczona została na potrzeby bilansowania w kontekście dopływu materii i energii z powietrza, opadów i wód powierzchniowych,
3. otulina zlewni badawczej, obejmująca cały obszar RPN oraz otulinę Parku, gdzie są prowadzone badania w ramach programu podstawowego oraz badania w ramach programu specjalistycznego (zwłaszcza badania w ramach podsystemu monitoringu przyrody PMŚ).
Zlewnia Świerszcza zlokalizowana jest w woj. lubelskim, w powiatach: biłgorajskim (gminy Józefów i Tereszpol) oraz zamojskim (gminy Krasnobród i Zwierzyniec). W kontekście geomorfologicznym, zlewnia położona jest w obrębie Roztocza Tomaszowskiego, zajmując fragment Padołu Zamojskiego, doliny Wieprza, Pagórów Obroczy i Huciska oraz Roztocza Szczebrzeszyńskiego (obejmując fragment garbu Soch i masywu Helacin). W aspekcie fizycznogeograficznym – położona jest w mezoregionach Roztocza Tomaszowskiego i Roztocza Szczebrzeszyńskiego.
Strumień Świerszcz jest śródleśnym ciekiem, którego początek zlokalizowany jest w obszarze mokradeł pomiędzy uroczyskami Szerokie Bagno i Wielkie Bagno w południowej części RPN. Obszar torfowisk, z którego wypływa Świerszcz to wododział Szumu wpadającego do Tanwi i Świerszcza stanowiącego prawobrzeżny dopływ rzeki Wieprz. Strumień Świerszcz na przeważającej długości biegu ma naturalny charakter i przecina stare drzewostany olchowe, sosnowe i jodłowe. Zasila on 5 kompleksów zbiorników wodnych o sztucznej genezie: Staw Florianiecki, Czarny Staw, Stawy Echo, stawy układu wodno-pałacowego w Zwierzyńcu oraz Staw Kościelny.
Powierzchnia reprezentatywnej zlewni Świerszcza liczy około 4651 ha. Charakteryzuje się ona urozmaiconą rzeźbą terenu, mozaiką środowisk, słabym zaludnieniem z zabudową rozproszoną. Dominującym typem siedliska pokrywającego zlewnię są lasy (pochodzenia naturalnego oraz ukształtowane antropogenicznie tworzące różnorodną mozaikę zespołów roślinnych), które zajmują 2908 ha (62% pow. zlewni). Grunty użytkowane rolniczo (pola, ugory, pastwiska) zajmują z kolei 1673 ha, zaś wody powierzchniowe – 42,7 ha. W zasięgu zlewni usytuowanych jest 7 miejscowości zajmujących łącznie ponad 113 ha: Zwierzyniec (część miasta na S od rzeki Wieprz), Sochy, Szozdy, Lasowce, Stara Huta, Hucisko, Potok Senderki (fragment miejscowości) oraz 3 osady leśne RPN: Florianka, Kruglik i Rybakówka.
W aspekcie statusu ochronnego zlewni, około 40% jej powierzchni leży w granicach Roztoczańskiego Parku Narodowego i jednocześnie w obszarze o znaczeniu wspólnotowym sieci Natura 2000 Roztocze Środkowe PLH060017. Pozostała część zawiera się w granicach otuliny RPN. W całości znajduje się w obszarze specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Roztocze PLB060012.
W badanej zlewni realizowany jest od 2011 roku program pomiarowy ZMŚP dotyczący funkcjonowania środowiska przyrodniczego, pod względem abiotycznym i biotycznym:
1. A1 - meteorologia
2. B1 - zanieczyszczenie powietrza
3. C1 - chemizm opadów atmosferycznych
4. C2 - chemizm opadu podkoronowego
5. C3 - chemizm spływu po pniach
6. D1 - metale ciężkie i siarka w porostach
7. E1 - gleby
8. F1 - chemizm roztworów glebowych
9. F2 - wody podziemne
10. G2 - chemizm opadu organicznego
11. H1 - wody powierzchniowe – rzeki
12. I1 - hydrobiologia rzek - makrofity i ocena hydromorfologiczna koryta rzecznego
13. J2 - struktura i dynamika szaty roślinnej
14. J3 - monitoring gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia - rośliny
15. K1 – uszkodzenia drzew i drzewostanów
16. M1 - epifity nadrzewne
1. A1 - meteorologia
2. B1 - zanieczyszczenie powietrza
3. C1 - chemizm opadów atmosferycznych
4. C2 - chemizm opadu podkoronowego
5. C3 - chemizm spływu po pniach
6. D1 - metale ciężkie i siarka w porostach
7. E1 - gleby
8. F1 - chemizm roztworów glebowych
9. F2 - wody podziemne
10. G2 - chemizm opadu organicznego
11. H1 - wody powierzchniowe – rzeki
12. I1 - hydrobiologia rzek - makrofity i ocena hydromorfologiczna koryta rzecznego
13. J2 - struktura i dynamika szaty roślinnej
14. J3 - monitoring gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia - rośliny
15. K1 – uszkodzenia drzew i drzewostanów
16. M1 - epifity nadrzewne
1. P1 - Zmiany pokrycia terenu i użytkowanie ziemi
2. R1 - Świadczenia usług geoekosystemów
3. Q1 - Modelowanie zmian bilansu wodnego i biogeochemicznego dla zlewni reprezentatywnych ZMŚP
2. R1 - Świadczenia usług geoekosystemów
3. Q1 - Modelowanie zmian bilansu wodnego i biogeochemicznego dla zlewni reprezentatywnych ZMŚP
Zakres działalności Stacji Bazowej ZMŚP Roztocze – koordynującej monitoring w Roztoczańskim Parku Narodowym – został ujęty w planie ochrony Roztoczańskiego Parku Narodowego na lata 2011-2030 i obejmuje:
1. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego GIOŚ,
2. Monitoring Przyrody GIOŚ (Monitoring Ptaków: Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków, Monitoring Lęgowych Sów Leśnych, Monitoring Rzadkich Dzięciołów, Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych) – program specjalistyczny,
3. Monitoring Przyrody GIOŚ (Monitoring siedlisk i gatunków Natura 2000: Monitoring populacji obuwika pospolitego, Monitoring populacji dzwonecznika wonnego, Monitoring płazów) – program specjalistyczny,
4. Monitoring ekosystemów leśnych,
5. Monitoring nieleśnych ekosystemów lądowych,
6. Monitoring ekosystemów wodnych,
7. Monitoring gatunków roślin, grzybów i ich siedlisk,
8. Monitoring gatunków zwierząt i ich siedlisk,
9. Monitoring przyrody nieożywionej,
10. Monitoring siedlisk i gatunków obszarów Natura 2000 w granicach Parku (Roztocze Środkowe PLH060017 i Roztocze PLB060012),
11. Monitoring walorów krajobrazowych,
12. Monitoring wartości kulturowych
1. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego GIOŚ,
2. Monitoring Przyrody GIOŚ (Monitoring Ptaków: Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków, Monitoring Lęgowych Sów Leśnych, Monitoring Rzadkich Dzięciołów, Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych) – program specjalistyczny,
3. Monitoring Przyrody GIOŚ (Monitoring siedlisk i gatunków Natura 2000: Monitoring populacji obuwika pospolitego, Monitoring populacji dzwonecznika wonnego, Monitoring płazów) – program specjalistyczny,
4. Monitoring ekosystemów leśnych,
5. Monitoring nieleśnych ekosystemów lądowych,
6. Monitoring ekosystemów wodnych,
7. Monitoring gatunków roślin, grzybów i ich siedlisk,
8. Monitoring gatunków zwierząt i ich siedlisk,
9. Monitoring przyrody nieożywionej,
10. Monitoring siedlisk i gatunków obszarów Natura 2000 w granicach Parku (Roztocze Środkowe PLH060017 i Roztocze PLB060012),
11. Monitoring walorów krajobrazowych,
12. Monitoring wartości kulturowych
AUTORZY
RPN/SB ZMŚP Roztocze
Tekst: Przemysław Stachyra
Mapy: źródło „Raport z realizacji programu badawczo – pomiarowego ZMŚP Stacji Bazowej Roztocze RPN w roku 2013”
Tekst: Przemysław Stachyra
Mapy: źródło „Raport z realizacji programu badawczo – pomiarowego ZMŚP Stacji Bazowej Roztocze RPN w roku 2013”