By nie uległo zapomnieniu...
Roztoczański Park Narodowy w ramach swojej działalności nawiązuje do postaci, miejsc i wydarzeń, które odgrywają istotną rolę zarówno dla regionu Roztocza, jak i dla badań nad jego przyrodą. Park przywołuje sylwetki osób, kluczowe miejsca oraz wydarzenia, które mają znaczenie historyczne, kulturowe i naukowe, wpływając na powstanie i rozwój tego obszaru chronionego. Włączając w swoją działalność te aspekty, Roztoczański Park Narodowy nie tylko pielęgnuje dziedzictwo kulturowe i naukowe regionu, lecz także tworzy powiązania pomiędzy przeszłością a obecnymi badaniami nad przyrodą, co stanowi istotny element w zrozumieniu oraz szacunku dla tego unikatowego ekosystemu.
Instalacja upamiętniająca osoby ważne dla Roztoczańskiego Parku Narodowego. RPN powstał w 1974 roku dzięki zaangażowaniu m.in. naukowców z Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie: prof. Dominika Fijałkowskiego, prof. Krystyna Izdebskiego i prof. Tadeusza Wilgata. Ich badania kontynuowało i kontynuuje wielu naukowców różnych specjalności, wśród których był m.in. dr Tadeusz Grądziel.
Powstanie Parku nie byłoby możliwe bez udziału wielu społeczników działających indywidualnie lub zrzeszonych w Lidze Ochrony Przyrody czy Polskim Towarzystwie Turystyczno-Krajoznawczym. Reprezentantką tej grupy była Aleksandra Wachniewska – Malarka Roztocza. Szczególne zasługi dla poznania Roztocza ma prof. Wacław Skuratowicz, którego możemy nazwać pionierem badań przyrodniczych tego regionu.
W celu zachowania w pamięci przyszłych pokoleń dorobku naukowego, zasług dla Roztoczańskiego Parku Narodowego, tych wybitnych postaci, przy Dyrekcji Parku usytuowano „upamiętnienie” – instalację przestrzenną wpisaną w zabytkowy układ architektoniczny dawnego Pałacu Plenipotenta. Ma ona na celu przypominać osoby, dzięki którym powstał Roztoczański Park Narodowy.
Przy tabliczkach dedykowanych poszczególnym osobom znajdują się kody QR, które kierują do strony internetowej Roztoczańskiego Parku Narodowego (roztoczanskipn.pl) do zakładki pro memoria, w której przy nazwiskach osób znajduje się informacja o ich dorobku naukowym, artystycznym, społecznym, zasługach dla Parku i Roztocza wraz z notkami biograficznymi.
Aleksandra Wachniewska urodziła się 25 września 1902r. we Floriance, dawnym majątku należącym do Ordynacji Zamojskiej. W 1901r. Jej ojciec Franciszek Fejfer-Stankowski został tam zarządcą folwarku i jednocześnie kierownikiem szkółek leśno-ogrodniczych. Na Floriance upłynęło jej szczęśliwe dzieciństwo i wczesna młodość. Osoba ojca, zamiłowanego ogrodnika, botanika, entomologa i znawcy lasu, ukształtowała jej wrażliwość na piękno otaczającego krajobrazu i ochronę przyrody.
Zachęcona przez ojca przyszła malarka uczęszcza na lekcje rysunku i rozwija swoje pasje artystyczne. W 1923r. rozpoczyna naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Po ukończeniu studiów wraca do Zwierzyńca. Dużo maluje i doskonali swój warsztat. Tematami jej prac były lasy, samotne drzewa, roztoczańskie krajobrazy oraz kwiaty. Malowała też portrety i architekturę oraz ilustrowała książki i czasopisma. Używała różnych technik malarskich, ale najbardziej znane są jej obrazy olejne.
W 1930 roku wychodzi za mąż za Zygmunta Wachniewskiego, kawalera orderu Virtuti Militari za udział w wojnie z bolszewikami w 1920r. W czasie wojny zaangażowała się w działalność konspiracyjną, zaprojektowała i wykonała sztandar 9 Pułku Piechoty AK oraz pracowała przy wydawnictwach prasy podziemnej. Po zakończeniu II wojny światowej jej twórczość ulega rozkwitowi. Należy do Związku Polskich Artystów Plastyków, prezentuje swoje prace na wystawach, bierze udział w plenerach malarskich. Równocześnie angażuje się w działalność społeczną i dydaktyczną. Uczy w Państwowym Gimnazjum Leśnym w Zwierzyńcu i zaraża młodzież pasją do ochrony przyrody. Współpracuje z wybitnymi naukowcami tamtych czasów, profesorami: W. Szaferem, Z. Czubińskim, W. Skuratowiczem, J. Rafalskim, J. Urbańskim, S. Riabininem, A. Czartoryskim, K. Strawińskim, D. Fijałkowskim, K. Izdebskim, T. Wilgatem. Zostaje społecznym delegatem Państwowej Rady Ochrony Przyrody na Zamojszczyźnie, a Zarząd Główny PTTK powołuje Ją na społecznego opiekuna przyrody i zabytków architektury. Podczas licznych wędrówek po Roztoczu maluje unikatowe drzewa, krajobrazy i fotografuje zabytki, prowadząc ich powojenną inwentaryzację. Pisze liczne pisma do ówczesnych władz zajmujących się ochroną przyrody i zabytków, listy do naukowców zaangażowanych w badania przyrodnicze Roztocza, prośby i petycje. Walczy o utworzenie na Roztoczu szeregu rezerwatów przyrody. Za największe swoje osiągnięcie uważała przyczynienie się do powstania w 1957 roku rezerwatów „Obrocz” i „Nart – Czerkies”.
Aleksandra Wachniewska należy do chlubnego grona prekursorów utworzenia Roztoczańskiego Parku Narodowego. W czasie starań o powołanie Roztoczańskiego Parku Narodowego uczestniczy aktywnie w wielu działaniach zmierzających do tego celu: monituje w Ministerstwie Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, bierze udział w licznych konferencjach, komisjach i spotkaniach. W 1959r. publikuje w czasopiśmie „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” artykuł pt.: „Z historii ochrony przyrody na Roztoczu”. W tym samym roku na łamach „Sylwana” ukazuje się wniosek o powołanie Roztoczańskiego Parku Narodowego opracowany przez lubelskich naukowców z UMCS, Dominika Fijałkowskiego i Krystyna Izdebskiego pt.: „W sprawie utworzenia Zwierzynieckiego Parku Narodowego”. Publikacja tych artykułów staje się przełomowym momentem w staraniach na rzecz utworzenia Roztoczańskiego Parku Narodowego.
W czasach komunistycznych ogromne zaangażowanie Aleksandry Wachniewskiej w ochronę przyrody było wielokrotnie krytykowane. W Zwierzyńcu, w swoich przedsięwzięciach była często bardzo osamotniona - jedynie dr Witold Odrowąż-Mieszkowski, miejscowy lekarz, pomagał Jej w tej trudnej działalności. W 1948r. została dyscyplinarnie zwolniona z pracy w szkole ze względów politycznych. Borykała się też z problemami finansowymi i mieszkaniowymi. W swoim myśleniu i działaniu wyrastała jednak ponad przeciętność, była osobą niezwykłą i wyjątkową, a Jej dorobek artystyczny i zasługi dla ochrony przyrody oraz środowiska naturalnego stawiają Ją w panteonie ludzi zasługujących na wielkie uznanie i pamięć. Aleksandra Wachniewska umiera w 1989r. w Zwierzyńcu po długotrwałej chorobie. Została pochowana na zwierzynieckim cmentarzu.
Prof. dr hab. Dominik Fijałkowski (1922–2015)
Profesor zwyczajny, wybitny naukowiec, senior polskich botaników i obrońców środowiska naturalnego, badacz przyrody Lubelszczyzny ze szczególnym uwzględnieniem Roztocza i Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.
Wieloletni kierownik Katedry Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Założyciel i pierwszy dyrektor Ogrodu Botanicznego w Lublinie.
Projektodawca i współtwórca Parków Narodowych Roztoczańskiego i Poleskiego.
Profesor Dominik Fijałkowski urodził się 14 marca 1922r. w Hucie Borowskiej nieopodal Chodla na Ziemi Lubelskiej. Po ukończeniu Średniej Szkoły Ogrodniczej w Kijanach, jesienią 1939 r., został wywieziony do Niemiec, gdzie pracował jako robotnik przymusowy aż do wyzwolenia w 1945 r.
Po powrocie do kraju rozpoczął studia na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, które ukończył pod kierunkiem prof. Lucjana Motyki w 1950r., lecz już na pierwszym roku prowadził samodzielne zajęcia dydaktyczne. Doktorat otrzymał w 1959r. na podstawie pracy: „Wpływ niektórych czynników ekologicznych na rozmieszczenie drzew leśnych w województwie lubelskim”. W 1961r. uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego - na podstawie rozprawy habilitacyjnej „Szata roślinna jezior Łęczyńsko-Włodawskich i przylegających do nich torfowisk” - oraz stanowisko docenta. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1971r., a profesora zwyczajnego w roku 1991.
Profesor dr hab. Dominik Fijałkowski jest autorem ponad 25 książek i 300 innych publikacji. Jako pracownik naukowy wypromował 317 magistrów i 14 doktorów oraz był inspiratorem blisko 10 prac habilitacyjnych. Dzięki wieloletniej pracy Pana Profesora region lubelski, jako jedyny w Polsce, posiada niemal kompletne opracowania zbiorowisk leśnych, wodnych, synantropijnych, kserotermicznych i łąkowych. Do najwybitniejszych dzieł Profesora należą: dwutomowa „Flora roślin naczyniowych Lubelszczyzny”, „Rośliny synantropijne Lubelszczyzny”,„Lasy Lubelszczyzny” czy monografia „Parki wiejskie Lubelszczyzny”.
Profesor dr hab. Dominik Fijałkowski jest znany także jako wielki społecznik - orędownik starań o ochronę cennych przyrodniczo rejonów Lublina i Ziemi Lubelskiej. Pierwszy projekt rezerwatu przyrody Profesor Fijałkowski zgłosił już w roku 1950, wprost na ręce Profesora Władysława Szafera, gdyż nie istniało wówczas w tej dziedzinie żadne inne ciało opiniodawcze. Z Jego inicjatywy, dzięki zaangażowaniu i żmudnym staraniom osobistym, utworzono: Roztoczański Park Narodowy, Poleski Park Narodowy, kilkanaście parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu. W efekcie starań Pana Profesora powołano ponad 50 rezerwatów (zaprojektował utworzenie blisko 100 innych) oraz ustanowiono około 300 pomników przyrody.
Już w latach 50. XX wieku prace Profesora wykazały szkodliwość zrębów zupełnych w gospodarce leśnej i negatywne skutki melioracji terenów bagiennych. Profesor Dominik Fijałkowski był zdecydowanym przeciwnikiem melioracji Polesia. Tak jak ostrzegał, doprowadziło to do zniszczenia cennych ekosystemów bagiennych i torfowiskowych.
Jest autorem licznych prac o charakterze publicystycznym, w których opowiadając się za ochroną środowiska zajmuje bezkompromisowe stanowisko, często nie stroniąc od stanowczych, czasem nawet ostrych wypowiedzi.
Przez wiele lat zajmował funkcje prezesa w Lidze Ochrony Przyrody oraz przewodniczącego Komisji Ochrony Przyrody PTTK. Sprawował członkostwo w Zarządach Głównych tych organizacji, ponadto w Państwowej Radzie Ochrony Przyrody, w Komitecie Ochrony Przyrody PAN i Polskim Towarzystwie Botanicznym.
Dorobek naukowy i działalność społeczna Profesora zostały docenione przez różne gremia i instytucje państwowe oraz międzynarodowe. Jego postać jest obecna w sześciu wydaniach językowych „Who is Who?” – publikacji prezentującej najbardziej zasłużonych ludzi na świecie – a także w słowniku oxfordzkim. Jest członkiem Nowojorskiej Akademii Nauk oraz Amerykańskiego Towarzystwa Geograficznego. W USA wpisano go również na listę 5000 najbardziej zasłużonych dla świata obywateli oraz zaliczono do grona najwybitniejszych naukowców (Cambridge). Za swoją działalność naukową, dydaktyczną i społeczną otrzymał 45 odznaczeń państwowych, resortowych oraz organizacji społecznych. Odznaczony został m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz najwyższym odznaczeniem Ligi Ochrony Przyrody – „Zielone Serce Przyrodzie”.
Mimo odejścia na emeryturę w 1992r. Profesor Dominik Fijałkowski nadal kontynuował swoją działalność społeczną i naukową będąc członkiem: Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Polskiego Klubu Ekologicznego, (gdzie pełnił funkcję Wiceprezesa Oddziału Lublin) oraz Rad Naukowych Parków Narodowych: Roztoczańskiego i Poleskiego.
Działania na rzecz Roztoczańskiego Parku Narodowego
Podkreślić należy wielkie zasługi Profesora Dominika Fijałkowskiego dla ochrony przyrody Roztocza i Roztoczańskiego Parku Narodowego.To między innymi dzięki Jego staraniom i zaangażowaniu już w 1957r. reaktywowano 3 rezerwaty z okresu międzywojennego: Bukową Górę, Obrocz i Nart-Czerkies. W kolejnych latach powoływano następne rezerwaty, poddając ochronie najcenniejsze przyrodniczo tereny obecnego Roztoczańskiego Parku Narodowego. Były to: rezerwat Maziarki (powołany w 1959r.), Bór Sosnowy na Stokach (1962r.), Jarugi (1962r.), Stoki nad Wieprzem (1963r.), Kamienna Góra (1968r.), Krzywionka (1972r.), Rezerwat im. Prof. Zygmunta Czubińskiego (1972r.) i rezerwat Zwierzyniec (1972r.).
Profesor Dominik Fijałkowski był współtwórcą - wraz z prof. dr hab. Krystynem Izdebskim - wniosku o powołanie Roztoczańskiego Parku Narodowego, który został opublikowany w 1959r. w „Sylwanie”, czasopiśmie naukowym Polskiego Towarzystwa Leśnego (Fijałkowski D., Izdebski K. 1959. W sprawie utworzenia Zwierzynieckiego Parku Narodowego. Sylwan. 103,9).
W tej sprawie Autorzy zabierali głos również w następnych publikacjach uzasadniając potrzebę utworzenia parku narodowego, który objąłby ochroną najcenniejsze dziedzictwo przyrodnicze Roztocza Środkowego:
Fijałkowski D., Izdebski K. 1971. Flora projektowanego Zamojskiego Parku Narodowego. Folia. Soc. Scient. Lubl. sec. 12.
Fijałkowski D., Izdebski K. 1972. Projekt Roztoczańskiego Parku Narodowego. Chrońmy Przyr. Ojcz. 28. 5-6).
Starania te zostały uwieńczone utworzeniem w 1974r. Roztoczańskiego Parku Narodowego – najwyższej formy ochrony przyrody w Polsce.
Liczne prace badawcze i publikacje Pana Profesora z obszaru obecnego Roztoczańskiego Parku Narodowego znacząco przysłużyły się do poznania, ochrony i popularyzacji przyrody Parku. Natomiast wielkie zaangażowanie w prace Rady Naukowej RPN, już od momentu jej powstania w 1974r., oraz ogromna wiedza i doświadczenie Pana Profesora, przyczyniły się do rozwiązania wielu ważkich dla Parku problemów i wniosły znaczący wkład w podjęcie wielu trudnych decyzji dotyczących ochrony tego cennego obszaru jakim jest Roztoczański Park Narodowy.
W uznaniu zasług oraz wieloletniej pracy dla Roztoczańskiego Parku Narodowego Profesor Dominik Fijałkowski został uhonorowany najwyższymi odznaczeniami honorowymi Parku.
Wybrane publikacje Prof. dr hab. Dominika Fijałkowskiego odnoszące się do obszaru Roztoczańskiego Parku Narodowego i Roztocza Środkowego:
Fijałkowski D. 1954. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny. Fragm. Flor. et Geobot. 1, 2.
Fijałkowski D. 1958. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny. Cz.2. Fragm. Flor. et Geobot. 3, 2.
Fijałkowski D. 1959. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny. Cz.3. Fragm. Flor. et Geobot. 5, 1.
Fijałkowski D. 1969. Szata roślinna, [W:] Myśliński K. [Red.] Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej. Wyd. Zamojskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Zamość: 55-76.
Fijałkowski D. 1972. Stosunki geobotaniczne Lubelszczyzny. Ossolineum. Wrocław.
Fijałkowski D. 1973. Zespoły leśne i trawiasto-turzycowe rezerwatu krajobrazowego Czartowe Pole. Ann. UMCS. sec. C. 28, 14.
Fijałkowski D. 1974. Zespoły leśne rezerwatu krajobrazowego Szum. Ann. UMCS. sec. 29: 265-280.
Fijałkowski D. 1975. Pomniki przyrody, rezerwaty, parki i krajobrazy województwa lubelskiego. Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK. Lublin.
Fijałkowski D. 1979. Naturalna granica zasięgu buka Fagus sylvatica L. i jodły Abies alba (Mill.) na Lubelszczyźnie. Folia Soc. Scient. Lubl. Biol. 2, 21.
Fijałkowski D. 1983. Ochrona przyrody w makroregionie lubelskim. Wyd. UMCS. Lublin, ss.181.
Fijałkowski D. 1994. Zbiorowiska roślinne – Zbiorowiska wodne, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy. Wyd. RPN, OW „Ostoja”. Zwierzyniec, Kraków: 108-109.
Fijałkowski D. 1994. Zbiorowiska roślinne – Zbiorowiska synantropijne, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy. Wyd. RPN, OW „Ostoja”. Zwierzyniec, Kraków: 109-110.
Fijałkowski D. 1994/1995. Flora roślin naczyniowych Lubelszczyzny, t.1. Lubelskie Tow. Naukowe. Lublin, ss.389.
Fijałkowski D. 1994/1995. Flora roślin naczyniowych Lubelszczyzny, t.2. Lubelskie Tow. Naukowe. Lublin, ss.868.
Fijałkowski D., Górski J. 1964. Aktualny stan ochrony przyrody w województwie lubelskim. Chrońmy Przyr. Ojcz. 20. 4.
Fijałkowski D., Izdebski K. 1959. W sprawie utworzenia Zwierzynieckiego Parku Narodowego. Sylwan. 103,9.
Fijałkowski D., Izdebski K. 1971. Flora projektowanego Zamojskiego Parku Narodowego. Folia. Soc. Scient. Lubl. sec. B. 12.
Fijałkowski D., Izdebski K. 1972. Projekt Roztoczańskiego Parku Narodowego. Chrońmy Przyr. Ojcz. 28. 5-6.
Fijałkowski D., Izdebski K. 1974. 15 lat starań o utworzenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Sylwan. 118. 10.
Fijałkowski D., Izdebski K. 1978. Przyrodnicze uzasadnienie poszerzenia granic Roztoczańskiego Parku Narodowego. Biul. Lub. TN Biol.20, 2.
Fijałkowski D., Kimsa T. 1981. Śródleśne zbiorowiska synantropijne Roztoczańskiego Parku Narodowego. Ann. UMCS. sec. C. 36, 8.
Fijałkowski D., Łuczycka-Popiel A. 1989. Zbiorowiska roślinne rezerwatu nad Tanwią. Ann. UMCS. sec. C. 44: 173-218.
Prof. dr hab. Krystyn Izdebski (1925 – 2015)
Profesor zwyczajny, wybitny specjalista w zakresie nauk przyrodniczych, szczególnie botaniki, geobotaniki, ekologii, ochrony przyrody; badacz przyrody Roztocza i Wyżyny Lubelskiej. Związany z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Był inicjatorem Zakładu Ekologii Roślin, którym kierował przez niespełna 30 lat (1966-1995), wieloletnim wicedyrektorem Instytutu Biologii Wydziału BiNoZ. Projektodawca i współtwórca Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Prof. dr hab. Krystyn Izdebski urodził się 2 stycznia 1925r. w Warszawie. Dyplom magistra filozofii w zakresie botaniki otrzymał w 1951r. w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, natomiast stopień naukowy doktora nauk przyrodniczych w roku 1959 na UMCS w Lublinie. W tej samej uczelni uzyskał kolejno: stanowisko docenta - w roku 1963, tytuł profesora nadzwyczajnego - w 1972, a w 1982 tytuł profesora zwyczajnego. Pracę zawodową rozpoczął w 1949 roku w UMK w Toruniu, będąc jeszcze na IV roku studiów. Dalszą karierę zawodową związał z Katedrą Systematyki i Geografii Roślin UMCS, kierowaną przez prof. Józefa Motykę. W 1966 roku został kierownikiem ówczesnego Zakładu Ekologii Roślin i pełnił tę funkcję do roku 1995. Przez dwie kadencje był również wicedyrektorem do spraw dydaktyczno-wychowawczych Instytutu Biologii.
Efektem trwającej od 1949r. działalności naukowej Profesora Krystyna Izdebskiego jest blisko 100 prac naukowych, z zakresu geobotaniki, florystyki, ochrony przyrody i ekologii. Terenem badań były głównie Wyżyna Lubelska i Roztocze, a ich przedmiotem występujące tam lasy, zbiorowiska kserotermiczne oraz rzadkie gatunki roślin. Aktywnie współdziałał przy tworzeniu i zatwierdzaniu różnych form ochrony przyrody (rezerwatów, pomników przyrody), a szczególne zasługi miał w utworzeniu Roztoczańskiego Parku Narodowego, którego był projektodawcą i współorganizatorem.
W czasie 43-letniej działalności dydaktyczno-wychowawczej prowadził wykłady z zakresu ochrony przyrody, biogeografii i ekologii roślin, systematyki roślin, dendrologii, ekologii ogólnej i biocenoz lądowych. Był promotorem 6 przewodów doktorskich i autorem około 70 różnych recenzji. Przez wiele lat pełnił funkcję opiekuna Studenckiego Koła Naukowego Biologów. Za osiągnięte wyniki w pracy naukowej i dydaktyczno-wychowawczej był wielokrotnie wyróżniony, m.in.: nagrodami resortowymi, nagrodą Rektora UMCS, Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Profesor Krystyn Izdebski był członkiem Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Ligi Ochrony Przyrody, wcześniej Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody oraz Rad Naukowych Parków Narodowych Roztoczańskiego i Poleskiego. Za działalność społeczną na polu ochrony przyrody i środowiska został w latach 1966-1994 uhonorowany przez różne instytucje sześcioma odznakami i medalami.
Działania na rzecz utworzenia Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Już w 1959 r., wspólnie z Prof. Dominikiem Fijałkowskim opracował wniosek o powołanie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Został on opublikowany w czasopiśmie naukowym Polskiego Towarzystwa Leśnego „Sylwan” - w artykule: Fijałkowski D., Izdebski K. 1959. W sprawie utworzenia Zwierzynieckiego Parku Narodowego (Sylwan. 103, 9).
Potrzeba utworzenia Parku Narodowego chroniącego najcenniejsze dziedzictwo przyrodnicze Roztocza Środkowego, była rozwijana w kolejnych publikacjach Profesora:
Fijałkowski D., Izdebski K. 1971. Flora projektowanego Zamojskiego Parku Narodowego. Folia Soc. Scient. Lub. sec. 12.
Fijałkowski D., Izdebski K. 1972. Projekt Roztoczańskiego Parku Narodowego. Chrońmy Przyr. Ojcz. 28, 5-6.
Liczne prace badawcze oraz publikacje Profesora Krystyna Izdebskiego, prowadzone na obszarze obecnego Roztoczańskiego Parku Narodowego, znacząco przyczyniły się do poznania, ochrony i popularyzacji przyrody Parku. Z ogromnego dorobku naukowego Pana Profesora, blisko 40 publikacji wniosło znaczący wkład w stan dzisiejszej wiedzy o przyrodzie Parku. Najważniejszym dziełem z tego zakresu jest, wykonana pod jego kierunkiem, praca monograficzna dotycząca zbiorowisk roślinnych na tle warunków siedliskowych Parku.
Poniżej prezentujemy niektóre, wybrane publikacje Pana Profesora prezentujące wyniki Jego licznych badań prowadzonych na obszarze dzisiejszego Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Izdebski K. 1959. Analiza biometryczna drzewostanów w rezerwacie leśnym na Bukowej Górze pod Zwierzyńcem. Ann. UMCS. sec. C. 14, 16.
Izdebski K. 1959. Badania geobotaniczne w rezerwacie leśnym na Bukowej Górze pod Zwierzyńcem. Ochrona Przyr. 26.
Izdebski K. 1959. Nowe stanowiska Allium victorialis w lasach nadleśnictwa Zwierzyniec i Kosobudy na Roztoczu Środkowym.
Fragm. Flor. et Geobot. 5.
Izdebski K. 1960. Istniejące i projektowane rezerwaty leśne woj. lubelskiego z uwzglę-dnieniem ich osobliwości florystycznych.
Sylwan. 104, 10.
Izdebski K. 1960. Rzadsze rośliny lasów Środkowego Roztocza (nadleśnictwa Kosobudy, Zwierzyniec, Krasnobród).
Fragm. Flor. et Geobot. 6, 4.
Izdebski K. 1961. Zbiorowiska leśne na Roztoczu Środkowym. Torfowiska. Ann. UMCS. sec. B. 16, 11.
Izdebski K. 1962. Bory na Roztoczu Środkowym. Ann. UMCS. sec. C. 17, 10.
Izdebski K. 1962. Grądy na Roztoczu Środkowym. Ekol. Pol. sec. A. 10, 18.
Izdebski K. 1963. Olsy i bory mieszane na Roztoczu Środkowym. Ann. UMCS. sec. C. 18.
Izdebski K. 1963. Rzadsze rośliny lasów Środkowego Roztocza. Cz. 3. Fragm. Flor. et Geobot. 9, 2.
Izdebski K. 1963. Zagadnienia z zakresu ochrony przyrody w lasach Środkowego Roztocza. Sylwan. 107, 2.
Izdebski K. 1963. Zbiorowiska leśne na Roztoczu Środkowym. Uogólnienie i uzupełnienie. Acta Soc. Bot. Pol. 32, 2.
Izdebski K. 1964. Charakterystyka geobotaniczna rezerwatu leśnego Czerkies na Roztoczu Środkowym. Ann. UMCS. sec. C. 19: 189 – 233.
Izdebski K. 1967. Rośliny górskie Roztocza na tle warunków siedliskowych. Ann. UMCS. sec. C. 22, 19.
Izdebski K. 1969. Próba przedstawienia dynamiki drzewostanu w rezerwacie leśnym Czerkies na Roztoczu Środkowym.
Ann. UMCS. sec. C. 24: 87 – 118.
Izdebski K. 1972. Zbiorowiska roślinne projektowanego rezerwatu leśnego "Zwierzyniec". Ann. UMCS. sec. C. 27, 20.
Izdebski K. 1994. Flora Roztoczańskiego Parku Narodowego – Rośliny naczyniowe, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy,
Wyd. RPN, OW „Ostoja”, Zwierzyniec, Kraków, s.: 111 - 119.
Izdebski K. 2002. Szata roślinna, [W:] Buraczyński J. [Red.] Roztocze : środowisko przyrodnicze. Wyd. Lubelskie, Lublin, s.:272 – 328.
Izdebski K., Baszyński T., Kozak K., Malicki J., Uziak S. 1974. Badania produkcyjności buczyny karpackiej w rezerwacie leśnym Obrocz na Roztoczu Środkowym. Ann. UMCS. sec. C. 29, 23.
Izdebski K., Czarnecka B., Grądziel T., Lorens B., Popiołek Z. 1992. Zbiorowiska roślinne Roztoczańskiego Parku Narodowego na tle warunków siedliskowych. Wyd. UMCS, Lublin.
Izdebski K., Fijałkowski D. 1959. W sprawie utworzenia Zwierzynieckiego Parku Narodowego. Sylwan. 103. 9.
Izdebski K., Fijałkowski D. 1971. Flora projektowanego Zamojskiego Parku Narodowego. Folia Soc. Scient. Lub. sec. 12.
Izdebski K., Fijałkowski D. 1972. Projekt Roztoczańskiego Parku Narodowego. Chrońmy Przyr. Ojcz. 28, 5-6.
Izdebski K., Fijałkowski D. 1978. Przyrodnicze uzasadnienie poszerzenia granic Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Folia Soc. Scient. Lubl. 20: 99-105.
Izdebski K., Grądziel T. 1971. Roztocze. Wiedza Powszechna. Warszawa.
Izdebski K., Grądziel T., Kraczek J., Lorens B. 1998. Operat ochrony flory Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Maszynopis pp. 81.
Izdebski K., Grądziel T., Popiołek Z. 1978. Ścieżka przyrodnicza na Bukowej Górze (przewodnik dydaktyczny).
Wyd. RPN. Lublin.
Izdebski K., Kimsa T. 1975. Produkcja owoców Vaccinium myrtillus L. w wybranych zbiorowiskach borowych na Roztoczu Środkowym.
Ann. UMCS. sec. C. 30, 20.
Izdebski K., Kimsa T., Kozak K., Michna E., Popiołek Z., Strączek A., Zinkiewicz A. 1976. Influens of Habitats of Two Forest Ecosystems on Productivity of Pine Stands in Central Roztocze. Part I. Ann. Univ. Mariae Curie – Skłodowska. sec. C. 31,1.
Izdebski K., Kimsa T., Kozak K., Michna E., Popiołek Z., Strączek A., Zinkiewicz A. 1977. Influens of Habitats of Two Forest Ecosystems on Productivity of Pine Stands in Central Roztocze. Part II. Ann. Univ. Mariae Curie – Skłodowska. sec. C. 32, 1.
Izdebski K., Kimsa T., Kozak K., Michna E., Popiołek Z., Strączek A., Zinkiewicz A. 1977. The effect of habitats in two forest ecosystems on the productivity of pine stands in Central Roztocze. Ekol. Pol. 25, 1.
Izdebski K., Kimsa T., Strączek A. 1976. Dynamika zawartości niektórych składników mineralnych w runie i glebie wybranych zbiorowisk borowych Roztocza Środkowego. Ann. UMCS. sec. C. 31, 3.
Izdebski K., Kozak K., Baszyński T., Uziak S. 1978. Dalsze badania produkcyjności buczyny karpackiej w rezerwacie leśnym Obrocz na Roztoczu Środkowym. Ann. UMCS. sec. C. 33, 17.
Izdebski K., Lipiec W., Lorens B., Popiołek Z. 1988. Ekologiczna analiza stanowisk Linnaea borealis L. w Roztoczańskim Parku Narodowym. Ann. UMCS. sec. C. 43.
Izdebski K., Popiołek Z. 1969. Charakterystyka geobotaniczna projektowanego rezerwatu leśnego im. Z. Czubińskiego na Roztoczu Środkowym. Ann. UMCS. sec. C. 24, 10.
Izdebski K., Popiołek Z. 1969. Nowe stanowisko zimoziołu północnego na Roztoczu Środkowym. Chrońmy Przyr. Ojcz., 25.
Izdebski K., Popiołek Z. 1975. Dynamika zawartości przyswajalnego fosforu i potasu w roślinach i glebie zespołów borowych na Roztoczu Środkowym. Ann. UMCS. sec. C. 30, 15.
Izdebski K., Popiołek Z. 1976. Produkcyjność runa wybranych zbiorowisk borowych na Roztoczu Środkowym.
Ann. UMCS. sec. C. 31, 2.
Izdebski K., Popiołek Z., Fijałkowski D. 1994. Flora Roztoczańskiego Parku Narodowego – Zbiorowiska roślinne, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy, Wyd. RPN, OW „Ostoja”, Zwierzyniec, Kraków, s.: 95 – 110.
Praca w Radzie Naukowej Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Prof. dr hab. Krystyn Izdebski był członkiem Rady Naukowej Roztoczańskiego Parku Narodowego nieprzerwanie od jej powołania w 1974r. do końca kadencji w 2014r. Wielkie zaangażowanie w prace Rady Naukowej oraz ogromna wiedza i doświadczenie Pana Profesora przyczyniły się do rozwiązania wielu istotnych dla Parku problemów i wniosły znaczący wkład w podjęcie wielu ważnych decyzji.
Do najważniejszych osiągnięć Parku, które miały miejsce dzięki wsparciu Rady Parku w okresie, gdy jej członkiem był Profesor Izdebski, należy zaliczyć:
- Ukonstytuowanie się, stworzenie odpowiedniej struktury organizacyjnej Parku.
- Opracowanie pierwszego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Parku.
- Wykonanie szerokiej inwentaryzacji florystycznej, geobotanicznej oraz faunistycznej jego zasobów.
- Wykonanie inwentaryzacji jego zasobów leśnych.
- Kolejne powiększenia obszaru Parku, które doprowadziły do podwojenia się jego powierzchni poprzez włączenie w obszar Parku terenów cennych przyrodniczo, pierwotnie położonych poza jego granicami.
- Wydanie pierwszej kompleksowej monografii Parku oraz szeregu wydawnictw będących efektem wspomnianych wcześniej inwentaryzacji.
- Opracowanie pierwszego w historii RPN, kompleksowego Planu Ochrony Parku.
- Koordynacja badań naukowych na terenie Parku, skutkująca doskonalszym poznaniem jego dziedzictwa przyrodniczego, historycznego i kulturowego.
- Opracowanie planów wielu działań renaturyzacyjnych obszarów pierwotnie przekształconych, w tym przebudowy drzewostanów.
- Powołanie Roztoczańskiego Centrum Naukowo-Edukacyjnego wraz z 9. Stacją Bazową Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Roztocze.
Prof. dr Tadeusz Wilgat (1917 – 2005)
Profesor zwyczajny, wybitny geograf, hydrolog, kartograf. Organizator i kierownik Zakładu Hydrografii (1956–1987) na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Twórca lubelskiej szkoły badań hydrograficznych i w zakresie ochrony środowiska. Projektodawca i współorganizator Roztoczańskiego Parku Narodowego, wieloletni Przewodniczący Rady Naukowej Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Prof. dr Tadeusz Wilgat urodził się 16.02.1917r. w Jekaterynosławiu (obecnie Dniepropietrowsk na Ukrainie). Po powrocie do kraju w 1919r. rodzina osiedliła się w Lublinie. Tu ukończył szkołę powszechną oraz Gimnazjum im. S. Staszica. Studia geograficzne podjął w Uniwersytecie Warszawskim (1934-1936), zaś ukończył w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w 1939r. W UJ rozpoczął działalność naukową, którą przerwał wybuch II wojny światowej. Powrót do Lublina łączył się m.in. z podjęciem uczestnictwa w tajnym nauczaniu.
We wrześniu 1945r. rozpoczął pracę w Katedrze Geografii Ogólnej w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej, którą do 1949r. łączył z pracą nauczyciela geografii w Gimnazjum im. S. Staszica. W roku 1948 na podstawie pracy doktorskiej „Okresowość opadów na kuli ziemskiej” otrzymał stopień naukowy doktora. W 1955r. został mianowany docentem, w 1967r. uzyskał nominację na profesora nadzwyczajnego a w 1974r. tytuł profesora zwyczajnego.
W 1956r. Profesor Wilgat zorganizował Zakład Hydrografii UMCS, pierwszy o takim profilu w polskich uniwersytetach (obecnie Zakład Hydrologii) i kierował nim przez 31 lat, aż do przejścia na emeryturę w roku 1987. Zainicjował również powstanie nowej jednostki naukowo-dydaktycznej - Zakładu Ochrony Środowiska.
Główne kierunki Jego badań to stosunki wodne Lubelszczyzny, ochrona środowiska i turyzm. Bazą jego dociekań naukowych była jednak szeroko rozumiana relacja pomiędzy środowiskiem a człowiekiem. Sprzyjał rozwojowi szczegółowych dyscyplin geografii, ale zawsze podkreślał, że naczelnym zadaniem jest pogłębianie wiedzy o funkcjonowaniu środowiska w warunkach nasilającej się antropopresji. Opublikował 215 prac naukowych i popularno – naukowych, które dotyczyły różnych zagadnień od kartografii i geografii matematycznej poprzez geomorfologię do hydrologii i hydrogeologii oraz problematyki ochrony środowiska. Opracował dwa podręczniki geograficzne: „Podstawy kartografii” oraz „Geografia astronomiczna”, przewodnik turystyczny „Województwo lubelskie” oraz mapy hydrogeograficzne.
W latach 1965-1966 jako kierownik naukowy brał udział w wyprawie naukowo – badawczej na jachcie „Śmiały” do Ameryki Południowej, zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Geograficzne.
Wśród wielu badań zespołowych koordynowanych przez Profesora Wilgata wykonane zostały następujące prace: „Wpływ górnictwa na stosunki wodne w Lubelskim Zagłębiu Węglowym”, „Jeziora Łęczyńsko – Włodawskie”, „Płytkie wody podziemne w obszarze związanym z centralnym rejonem Lubelskiego Zagłębia Węglowego”, „Stosunki wodne Lubelszczyzny”, „Projekt systemu obszarów chronionych województwa zamojskiego”, „Diagnoza stanu środowiska w województwie lubelskim”, „System obszarów chronionych w województwie lubelskim”, „Inwentaryzacja przyrodnicza gmin województwa lubelskiego”.
Profesor Wilgat jest autorem kilkudziesięciu publikacji dotyczących ochrony przyrody i jej zasobów. Był twórcą koncepcji ochrony środowiska w województwie lubelskim oraz kierował zespołowymi pracami dokumentującymi walory środowiska przyrodniczego parków narodowych i krajobrazowych. Profesor Wilgat zasłynął jako wybitny dydaktyk i doskonały wykładowca. Jako profesor i wieloletni kierownik Zakładu Hydrografii, był opiekunem ponad 100 magistrantów o specjalizacji hydrograficznej i ochrony środowiska, promotorem 8 rozpraw doktorskich i opiekunem 4 prac habilitacyjnych.
Profesor Wilgat był znany ze swojego wielkiego zaangażowania w działalność społeczną. Był czynnym członkiem Polskiego Towarzystwa Geograficznego i Polskiego Towarzystwa Geofizycznego. Współorganizował pięć ogólnopolskich Zjazdów PTG, w tym V Ogólnopolski Zjazd we wrześniu 1954r., który przyczynił się do gruntownego poznania Roztocza jako regionu. W działalności społecznej Profesora na podkreślenie zasługuje Jego wieloletnie uczestnictwo w pracach: Państwowej Rady Ochrony Przyrody, Komitetu Gospodarki Wodnej PAN, Komisji Krajoznawczej Zarządu Głównego PTTK. Od 1961 roku, przez około 20 lat, przewodniczył Wojewódzkiemu Komitetowi Ochrony Przyrody w Lublinie oraz kierował pracami Komitetu ds. Ochrony Przyrody Lubelskiego Towarzystwa Naukowego.
Z wielkim zaangażowaniem pracował przy tworzeniu Roztoczańskiego Parku Narodowego i Poleskiego Parku Narodowego oraz parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu województwa lubelskiego. Nadzorował również prace związane z inwentaryzacją przyrodniczą gmin województwa lubelskiego.
Za swoją aktywną działalność naukową, dydaktyczną i społeczną otrzymał wiele odznaczeń i wyróżnień. Do najważniejszych należą: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski i Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, a z resortowych: Medal Komisji Edukacji Narodowej, Złota Odznaka dla Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Złota Odznaka za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Pan Profesor był wyróżniony także czterema nagrodami II stopnia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Profesor Tadeusz Wilgat należy do grona najwybitniejszych nauczycieli akademickich Wydziału BiNoZ (obecnie Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej). Szczególnie ceniony był za swoje odważne oraz niezależne wypowiedzi i opinie, które w ówczesnych czasach przeciwstawiał koncepcjom hydrotechników, meliorantów i działaczy politycznych. Był wybitnym badaczem przyrody, zaangażowanym wychowawcą młodego pokolenia geografów, a szczególnie hydrologów. Człowiekiem o głębokich zasadach moralnych, skromnym i prawym. Uczonym o ogromnej pracowitości i wytrwałości w osiąganiu zamierzonych celów.
Działania na rzecz utworzenia i funkcjonowania Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Prof. dr Tadeusz Wilgat był współtwórcą utworzenia Roztoczańskiego Parku Narodowego, a także wieloletnim Przewodniczącym Rady Naukowej RPN. Funkcję tę pełnił nieprzerwanie latach 1976 – 2005. Dzięki ogromnemu osobistemu zaangażowaniu Profesora Wilgata, Jego uporowi i konsekwencji w działaniu a także bardzo dobrej, wieloletniej współpracy z Dyrekcją Parku, można było zrealizować wiele istotnych zadań, takich jak: stworzenie odpowiedniej struktury organizacyjnej, włączanie w granice Parku kolejnych cennych przyrodniczo terenów (powiększenia obszaru Parku w latach 1979, 1990 i 1995), co sprawiło, że powierzchnia Parku zwiększyła się z początkowych 4800 ha do ok. 8500 ha. Profesor Wilgat brał udział w opracowaniu pierwszego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Roztoczańskiego Parku Narodowego, szczególnie w staraniach na rzecz utworzenia otuliny RPN, która została wyznaczona na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 1995r., obejmując powierzchnię 38 095, 87 ha, co sprawiło, że RPN posiada dziś jedną z większych otulin w skali parków narodowych w Polsce.
Znamienne są Jego wytrwałe i konsekwentne zmagania na rzecz przeciwstawiania się budowie Linii Hutniczo – Siarkowej (obecnie Linia Hutnicza Szerokotorowa) przecinającej teren Parku. Wspierał tworzenie bazy dydaktyczno – naukowej Parku, co zaowocowało m.in. oddaniem do użytku w 1994r. Ośrodka Edukacyjno – Muzealnego, jednego z pierwszych w polskich parkach narodowych. Przewodnicząc Radzie Naukowej Parku był zaangażowany w powstanie pierwszego kompleksowego Planu Ochrony Parku pod koniec lat 90. ubiegłego wieku, a także uczestniczył w opiniowaniu i koordynacji badań naukowych na terenie Parku, skutkujących doskonalszym poznaniem jego dziedzictwa przyrodniczego, historycznego i kulturowego.
Roztoczański Park Narodowy zawdzięcza Panu Profesorowi dwa obszerne, przekrojowe opracowania monograficzne: „Roztoczański Park Narodowy” z 1994 roku oraz „Roztoczański Park Narodowy: przyroda i człowiek” z roku 2004, których był głównym redaktorem.
W uznaniu zasług oraz wieloletniej pracy dla Roztoczańskiego Parku Narodowego Profesor Tadeusz Wilgat został uhonorowany najwyższymi odznaczeniami Parku oraz upamiętniony pomnikiem stojącym przy ścieżce prowadzącej do Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego RPN.
Wybrane publikacje Prof. dr Tadeusza Wilgata oraz powstałe pod Jego redakcją odnoszące się do obszaru Roztoczańskiego Parku Narodowego i Roztocza Środkowego:
Wilgat T. 1988. Ochrona obszarowa na Lubelszczyźnie, [W:] Wysocka E. [Red.] Problemy tworzenia i zagospodarowania systemu obszarów chronionych w Polsce Środkowowschodniej i na Ukrainie. UW w Zamościu, Inst. Gosp. Przestrz. i Komun. w Lublinie, TWWP w Lublinie. Lublin, Zamość: 103-120.
Wilgat T. [Red.]. 1992. System obszarów chronionych województwa lubelskiego. Wyd. UMCS. Lublin.
Wilgat T. [Red.]. 1994. Roztoczański Park Narodowy: praca zbiorowa pod redakcją prof. Tadeusza Wilgata. Wyd. RPN,
OW „Ostoja”. Zwierzyniec, Kraków.
Wilgat T. 1994. Roztoczański Park Narodowy w sieci polskich parków narodowych, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy: praca zbiorowa pod redakcją prof. Tadeusza Wilgata. Wyd. RPN, OW „Ostoja”. Zwierzyniec, Kraków: 29-41.
Wilgat T. [Red.] 1994. Ogólnopolski Zjazd Polskiego Towarzystwa Geograficznego: przewodnik wycieczkowy. PTG Oddz. Lubelski,
Wyd. UMCS. Lublin.
Wilgat T. 1994. Linia kolejowa Hutniczo – Siarkowa w Roztoczańskim Parku Narodowym: historia bezprawia. Tow. Wolnej Wszechnicy Polskiej, Wyd. RPN. Lublin, Zwierzyniec.
Wilgat T. 1997. Linia kolejowa Hutniczo – Siarkowa w Roztoczańskim Parku Narodowym: historia bezprawia. Wyd. 2, poszerzone.
Wyd. RPN. Zwierzyniec.
Wilgat T. 2000. Opinia Rady Naukowej Roztoczańskiego Parku Narodowego o porozumieniu między Ministrem Środowiska i samorządami lokalnymi w sprawie uregulowania spraw spornych Tatrzańskiego Parku Narodowego. Chrońmy Przyr. Ojcz. 56.4.
Wilgat T. 2004. Wstępna prezentacja Parku, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy: przyroda i człowiek.
Wyd. RPN. Zwierzyniec: 31 – 40.
Wilgat T. [Red.]. 2004. Roztoczański Park Narodowy: przyroda i człowiek. Wyd. RPN. Zwierzyniec.
Wilgat T., Bartoszewski S. 2004. Dlaczego park narodowy?, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy: przyroda i człowiek.
Wyd. RPN. Zwierzyniec: 7-30.
Wilgat T., Chałubińska A., Kęsik A., Maruszczak H. 1954. Przewodnik wycieczki na Roztocze, [W:] Przewodnik V Ogólnopolskiego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Oddz. Lubelski PTG. Lublin: 87-124.
Wilgat T., Maruszczak H. 1955. Rzeźba strefy krawędziowej Roztocza Środkowego. Ann. UMCS. sec.B. 10,1.
Wilgat T., Michalczyk Z. 1987. Stosunki wodne w rejonie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Ochr. Przyr. 45: 295-324.
Dr Tadeusz Grądziel (1940-2020)
Wybitny specjalista w zakresie nauk przyrodniczych: ornitologii, geobotaniki, ekologii roślin, ochrony przyrody. Związany z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Wybitny pedagog i wychowawca wielu pokoleń młodzieży akademickiej. Znawca roztoczańskiej przyrody, autor wielu prac o Roztoczu. Członek i Wiceprzewodniczący Rady Naukowej Roztoczańskiego Parku Narodowego wielu kadencji. Dr Tadeusz Grądziel urodził się 12 stycznia 1940 roku w Kliszowie koło Mielca.
W 1964r. rozpoczął pracę na Uniwersytecie im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie w Zakładzie Ochrony Przyrody i Fenologii, kontynuował ją w Zakładzie Ekologii i Ochrony Przyrody, a następnie w Zakładzie Ekologii do roku 2005.
W pracy badawczej początkowo zajmował się faunistyką, a w szczególności ornitologią. W późniejszym okresie rozszerzył swoje zainteresowania o geobotanikę i ekologię roślin. Publikował prace z zakresu faunistyki, fitosocjologii, ekologii roślin, ekologii krajobrazu, kartografii geobotanicznej i ochrony przyrody. Przez wiele lat prowadził ożywioną działalność na rzecz ochrony przyrody i edukacji proekologicznej wśród młodzieży szkolnej i akademickiej. Za swą działalność dydaktyczną, naukową i organizacyjną otrzymał wiele odznaczeń i nagród, m.in. Złoty Krzyż Zasługi, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Odznakę Honorową „Zasłużony dla Leśnictwa”, Złotą Odznakę Honorową „Zasłużony dla Ochrony Przyrody”, Odznakę Honorową „Za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej”.
Działania na rzecz Roztoczańskiego Parku Narodowego
Dr Tadeusz Grądziel należy do grona osób szczególnie zasłużonych dla Roztoczańskiego Parku Narodowego. Prowadził na terenie Parku, przez lata, swoje badania. Tu napisał pracę doktorską, będącą efektem podjętej przez Niego w latach siedemdziesiątych próby jakościowego i ilościowego opracowania awifauny najważniejszych środowisk leśnych powstającego wówczas Roztoczańskiego Parku Narodowego.
W zespole przyrodników z Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej prowadził badania naukowe, które zaowocowały wieloma publikacjami naukowymi (m.in. obszerną monografią dotyczącą zbiorowisk roślinnych RPN oraz opracowaniem mapy potencjalnej roślinności naturalnej RPN) i stanowiły podstawę do zapisów propozycji działań ochronnych w kluczowym dokumencie Parku, jakim jest Plan ochrony RPN.
Przez 32 lata, od roku 1987 do 2019, brał aktywny udział w pracach Rady Naukowej Roztoczańskiego Parku Narodowego, dodatkowo w latach 2004 – 2014 pełniąc funkcję jej wiceprzewodniczącego. Swoją fachową wiedzą i umiejętnościami z zakresu ornitologii, botaniki, ekologii, edukacji przyrodniczej i turystyki wspierał kolejnych Dyrektorów RPN. Wielkie zaangażowanie w prace Rady Naukowej Parku oraz ogromna wiedza i doświadczenie Pana Doktora przyczyniły się do rozwiązania wielu ważnych problemów oraz wniosły znaczący wkład w podjęcie wielu trudnych decyzji związanych z funkcjonowaniem Parku.
Do najważniejszych osiągnięć, które miały miejsce dzięki wsparciu Rady Naukowej Parku należy zaliczyć:
- Opracowanie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Parku.
- Wykonanie szerokiej inwentaryzacji florystycznej, geobotanicznej oraz faunistycznej jego zasobów.
- Wykonanie inwentaryzacji zasobów leśnych Parku.
- Kolejne powiększenia obszaru Parku, które doprowadziły do podwojenia się jego powierzchni, poprzez włączenie w obszar Parku, terenów cennych przyrodniczo, pierwotnie położonych poza jego granicami.
- Wydanie pierwszej kompleksowej monografii Parku oraz szeregu wydawnictw będących efektem wspomnianych wcześniej badań i inwentaryzacji.
- Opracowanie, pierwszego w historii RPN, kompleksowego Planu Ochrony Parku.
- Prowadzenie i koordynacja badań naukowych na terenie Parku, skutkujące doskonalszym poznaniem jego dziedzictwa przyrodniczego, historycznego i kulturowego.
- Opracowanie planów wielu działań renaturyzacyjnych obszarów pierwotnie przekształconych.
- Powołanie Roztoczańskiego Centrum Naukowo-Edukacyjnego wraz z 9. Stacją Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Roztocze”.
- Opracowanie redakcyjne monografii: „Roztoczański Park Narodowy - Przyroda i Człowiek”.
Liczne prace badawcze oraz publikacje Pana Doktora Tadeusz Grądziela znacząco przyczyniły się do poznania, ochrony i popularyzacji przyrody Roztocza oraz Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Ważniejsze pozycje literatury dotyczące RPN:
Grądziel T. 1977. Jakościowe i ilościowe badania awifauny Roztoczańskiego Parku Narodowego. Praca doktorska. Zakład Ekologii Instytutu Biologii UMCS w Lublinie, maszynopis.
Grądziel T. 1977. Jakościowe i ilościowe badania awifauny Roztoczańskiego Parku Narodowego. Praca doktorska. Zakład Ekologii Instytutu Biologii UMCS. Lublin.[Maszynopis].
Grądziel T. 1981. Świat zwierząt Roztoczańskiego Parku Narodowego, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy. Krajowa Agencja Wydawnicza. Lublin: 26-30.
Grądziel T. 1985. Opinia zoologiczna na temat wykorzystania Stawów Echo jako zbiornika retencyjnego, terenu lęgów i bytowania ptactwa wodnego oraz ostoi konika polskiego. [Maszynopis].
Grądziel T. 1992. Lęgowe zgrupowania ptaków Roztoczańskiego Parku Narodowego. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej. 20: 211-232.
Grądziel T. 2000. Ptaki Roztoczańskiego Parku Narodowego, [W:] Anasiewicz A., Chmiel B. [Red.] Roztoczańskie spotkania: wykłady otwarte w Ośrodku Edukacyjno - Muzealnym Roztoczańskiego Parku Narodowego, Tom 1 (1995 - 1997). Wyd. RPN, Zwierzyniec: 291-302.
Grądziel T. 2000. Świat roślinny Roztoczańskiego Parku Narodowego, [W:] Anasiewicz A., Chmiel B. [Red.]. Roztoczańskie spotkania : wykłady otwarte w Ośrodku Edukacyjno - Muzealnym Roztoczańskiego Parku Narodowego, Tom 1 (1995 - 1997). Wyd. RPN. Zwierzyniec: 99-111.
Grądziel T. 2004. Świat roślin, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy - przyroda i człowiek. Wyd. RPN. Zwierzyniec: 52-81.
Grądziel T., Czarnecka B., Lorens B. 1992. Ścieżka historyczno - przyrodnicza do Wojdy : przewodnik dydaktyczny. Wyd. RPN. Zwierzyniec.
Grądziel T. Izdebski K. 1971. Roztocze. Wiedza Powszechna. Warszawa.
Grądziel T., Izdebski K., Czarnecka B., Lorens B., Popiołek Z. 1992. Zbiorowiska roślinne Roztoczańskiego Parku Narodowego na tle warunków siedliskowych. Lublin. Wyd. UMCS.
Grądziel T., Izdebski K., Kraczek J., Lorens B. 1998. Operat ochrony flory RPN. [Maszynopis].
Grądziel T., Izdebski K., Kraczek J., Lorens B. 1998. Operat ochrony flory RPN. Załącznik: Kartoteka gatunków szczególnej troski w RPN. Lublin. [Maszynopis].
Grądziel T., Izdebski K., Lorens B. 2003. Ekosystemy nieleśne Roztoczańskiego Parku Narodowego w latach 2002-2003 i program ich ochrony. [Maszynopis].
Grądziel T., Izdebski K., Lorens B., Popiołek Z. 1992. Plan ochrony ekosystemów nieleśnych Roztoczańskiego Parku Narodowego. Lublin. [Maszynopis].
Grądziel T., Izdebski K., Lorens B., Popiołek Z. 1993. Potencjalna roślinność naturalna obszarów nieleśnych Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Ann. UMCS. sec. C. 48, 6.
Grądziel T., Izdebski K., Lorens B., Popiołek Z. 1997. Potencjalna roślinność naturalna Roztoczańskiego Parku Narodowego. Wyd. RPN. Zwierzyniec.
Grądziel T., Izdebski K., Popiołek Z. 1979. Ścieżka przyrodnicza na Bukowej Górze: przewodnik dydaktyczny. Wyd. RPN. Lublin.
Grądziel T., Izdebski K., Popiołek Z. 2000. Ścieżka przyrodnicza na Bukowej Górze: przewodnik dydaktyczny. Wyd.4 uakt. Wyd. RPN. Zwierzyniec.
Grądziel T., Janicki G. 2009. Roślinność potencjalna wsi Guciów w strefie ochronnej Roztoczańskiego Parku Narodowego, [W:] Reszel R., Grabowski T. [Red.] Roztocze region pogranicza przyrodniczo – kulturowego: materiały polsko - ukraińskiej konferencji naukowej 35 lat ochrony dziedzictwa przyrodniczo - kulturowego Roztocza - regionu pogranicza. Wyd. RPN. Zwierzyniec: 99-108.
Grądziel T., Lorens B. 2000. Rośliny specjalnej troski Roztoczańskiego Parku Narodowego. [Maszynopis].
Grądziel T., Lorens B., Popiołek Z., Izdebski K. 1991. Charakterystyka geobotaniczna projektowanego rezerwatu leśnego Międzyrzeki w Roztoczańskim Parku Narodowym. Ann. UMCS. sec. C. 46, 6.
Grądziel T., Lorens B., Rodzik J., Dobek M., Klimowicz Z., Mrugała Sz., Pidek I.A., Furtak T., Tarasiuk A. 2009. Abiotyczne uwarunkowania sukcesji roślinnej w otulinie Roztoczańskiego Parku Narodowego na przykładzie Guciowa, [W:] Reszel R., Grabowski T. [Red.] Roztocze region pogranicza przyrodniczo – kulturowego: materiały polsko - ukraińskiej konferencji naukowej 35 lat ochrony dziedzictwa przyrodniczo - kulturowego Roztocza - regionu pogranicza. Wyd. RPN. Zwierzyniec: 87 – 98.
Grądziel T., Popiołek Z., Izdebski K. 1994. Ekologiczna ocena stanowisk Allium ursinum L. i Allium victorialis L. w Roztoczańskim Parku Narodowym. Ann. UMCS sec. C. 49, 5.
Grądziel T., Popiołek Z., Izdebski K. 1994. Ekologiczna ocena stanowisk Vinca minor L. w Roztoczańskim Parku Narodowym. Ann. UMCS sec. C. 49, 6.
Grądziel T., Profus P. 2004. Świat zwierząt, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy - przyroda i człowiek. Wyd. RPN. Zwierzyniec: 82-107.
Grądziel T., Profus P., Marczakowski P. 1994. Fauna Roztoczańskiego Parku Narodowego. Ptaki, [W:] Wilgat T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy.
Wyd. RPN, OW „Ostoja”. Zwierzyniec, Kraków: 186 – 194.
Grądziel T., Reszel R. [Red.]. 2013. Roztoczański Park Narodowy: przyroda i człowiek. Wyd. RPN. Zwierzyniec.
Grądziel T., Reszel R. [Red.]. 2015. Roztoczański Park Narodowy: przyroda i człowiek. Wyd.2 uakt. Wyd. RPN. Zwierzyniec.
Grądziel T., Reszel R., Strupieniuk Z., Kotuła Z. 2013. Czterdzieści lat Roztoczańskiego Parku Narodowego, [W:] Reszel R., Grądziel T. [Red.] Roztoczański Park Narodowy: przyroda i człowiek. Wyd. RPN. Zwierzyniec: 279-287.
Grądziel T., Reszel R., Strupieniuk Z., Kotuła Z., Grabowski T. 2014. Forty years of the Roztocze National Park.
Barometr Regionalny: analizy i prognozy, 12,4.
Profesor dr Wacław Skuratowicz (1915 – 1989)
Zoolog, botanik, prekursor badań przyrodniczych Roztocza. Profesor zwyczajny, zoolog, wybitny specjalista w dziedzinie ornitologii, teriologii i entomologii parazytologicznej, botanik. Związany z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przez 30 lat kierował Katedrą i Zakładem Zoologii Systematycznej UAM. W latach 1956 -1960 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UAM a w latach 1969 - 1971 funkcję dyrektora Instytutu Biologii tegoż Wydziału. Pionier badań przyrodniczych Roztocza, znawca i wielki orędownik ochrony przyrody Zamojszczyzny.
Profesor Wacław Skuratowicz urodził się 18 lutego 1915r. w Demarynie, w Zachodniej Syberii, jako wnuk zesłańca – uczestnika Powstania Styczniowego. Do Polski przybył wraz z matką i siostrą w maju 1927r. po trwającej kilka lat tułaczce, w czasie której stracił ojca i czworo rodzeństwa. Rozpoczął naukę w Państwowym Gimnazjum Humanistycznym w Bydgoszczy. Po maturze, którą zdał w Gimnazjum w Siedlcach w roku 1935, zaczął studia zoologiczne na Wydziale Matematyczno – Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego. Terminowe ukończenie studiów udaremnił wybuch II wojny światowej. Dyplom magistra uzyskał dopiero w roku 1945.
Jesienią 1939r. osiedlił się w Zwierzyńcu, gdzie wcześniej, kilka lat z rzędu, spędzał letnie miesiące wakacyjne u rodziny i znajomych w dobrach Ordynacji Zamojskiej. Został zatrudniony jako botanik w sekcji urządzeń leśnych przy Wydziale Lasów Ordynacji Zamojskiej. Praca ta umożliwiła mu kontynuowanie badań naukowych i zgromadzenie obfitych materiałów - zbiorów i notatek - o florze i faunie Zamojszczyzny, w oparciu o które powstała Jego rozprawa doktorska i publikacje dotyczące ssaków Zamojszczyzny.
Jednocześnie włączył się w działalność konspiracyjną, organizując i prowadząc tajne nauczanie w zakresie szkoły średniej oraz zajmując się kolportażem wydawnictw podziemnych. Był żołnierzem 9 PP AK Ziemi Zamojskiej o pseudonimie „Guzik” – pracował w komórce wywiadowczej. 1 kwietnia 1943r. został aresztowany przez gestapo, więziony i poddany torturom najpierw w obozie karnym w Zamościu a następnie w Majdanku. Dzięki staraniom rodziny po 5 miesiącach został zwolniony z obozu i zamieszkał w Łosicach koło Siedlec, gdzie ponownie podjął tajne nauczanie. Za działalność konspiracyjną został odznaczony Medalem 700-lecia Łosic (1968r.) oraz Medalem 9. Pułku Piechoty Legionów Armii Krajowej Ziemi Zamojskiej (1989r.). Odznaczenia te szczególnie sobie cenił.
Wiosną 1945r. powrócił do Poznania, aby kontynuować przerwane przez wojnę studia. Jednocześnie rozpoczął asystenturę w Zakładzie Anatomii Porównawczej i Biologii Uniwersytetu Poznańskiego, a od września tego roku podjął pracę w Zakładzie Zoologii Systematycznej, w którym pracował nieprzerwanie przez 40 lat - do chwili przejścia na emeryturę. Jako pracownik tego Zakładu przeszedł wszystkie szczeble swojej kariery naukowej i zawodowej uzyskując w 1948r. na podstawie rozprawy pt.: „Fauna zwierząt ssących Ordynacji Zamojskiej” stopień doktora nauk matematyczno-przyrodniczych w zakresie zoologii, w 1960r. tytuł profesora nadzwyczajnego a w 1971r. profesora zwyczajnego. Przez niespełna 30 lat kierował Katedrą Zoologii Systematycznej. Dodatkowo w latach 1948–1962 pracował w Instytucie Ochrony Roślin w Poznaniu, gdzie zorganizował a następnie kierował Pracownią Badania Gryzoni Polnych.
Profesor Wacław Skuratowicz ma w swoim dorobku naukowym ok. 75 publikacji, w tym z dziedziny ornitologii, teriologii (ponad 40 prac, w tym poświęcone gryzoniom polnym, dynamice ich liczebności i metodyce ich zwalczania a także rzadkim i wymagającym ochrony gatunkom drobnych ssaków drapieżnych, owadożernych i nietoperzom) oraz parazytologii - dotyczące pasożytów zewnętrznych kręgowców stałocieplnych.
Był członkiem Komitetu Zoologii PAN, Komitetu Parazytologii PAN, członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Entomologicznego, członkiem zwyczajnym Polskiego Towarzystwa Parazytologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, doradcą i mężem zaufania Koła NSZZ „Solidarność” przy Wydziale Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Wchodził w skład gremiów redakcyjnych czasopism naukowych takich jak: Annales Zoologici, Fragmenta Faunistica, Acta Theriologica, Polskie Pismo Entomologiczne.
Za wybitne osiągnięcia naukowe i dydaktyczne otrzymał wiele nagród naukowych oraz liczne odznaczenia, m.in. Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej.
Profesor Wacław Skuratowicz był znawcą przyrody Zamojszczyzny i orędownikiem jej ochrony. W 1939r. opublikował w „Tece Zamojskiej” swoje obserwacje ornitologiczne w artykule pt.: „Niektóre ciekawe ptaki Ordynacji Zamojskiej”, w którym zwraca uwagę na niezwykłe bogactwo i różnorodność a miejscami niemal pierwotny charakter lasów Ordynacji Zamojskiej, stanowiących dla zwierząt szczególnie dogodne warunki życia.
Gruntowna znajomość flory i fauny Zamojszczyzny oraz jej walorów przyrodniczych umożliwiła Profesorowi przygotowanie dokumentacji, na podstawie której utworzono m.in. rezerwat w Kamiennej Górze, rezerwat „Szum” i rezerwat „Bór Sosnowy na Stokach” z bogatym stanowiskiem zimoziołu północnego (Linnaea borealis). W swoich publikacjach wskazywał także na inne obiekty przyrodnicze, które w pełni zasługiwały, Jego zdaniem, na objęcie taką formą ochrony.
Na łamach „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” w 1946r. alarmował o katastrofalnych zniszczeniach rezerwatów wskutek niekontrolowanych wyrębów prowadzonych w związku z odbudową z wojennych zniszczeń (Skuratowicz W. 1946: Niszczenie rezerwatów Zamojszczyzny. Chrońmy Przyr. Ojcz. 2. 7-8).
Zorganizowany w lipcu 1952r. przez Zakład Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Poznańskiego pobyt w okolicach Zwierzyńca, wraz z grupą ok. 20. naukowców - przyrodników zainteresowanych różnorodną i dobrze zachowaną przyrodą Roztocza Środkowego - zaowocował obszerną publikacją Profesora powstałą we współpracy z Jarosławem Urbańskim poświęconą rezerwatowi „Bukowa Góra” i jego faunie. Artykuł, opublikowany w 1953r. na łamach rocznika „Ochrona Przyrody” stanowił potwierdzenie rangi przyrodniczej rezerwatu i dawał uzasadnienie dla poszerzenia jego granic.
W uznaniu zasług Profesora Wacława Skuratowicza dla ochrony roztoczańskiej przyrody, jeden z buków z rezerwatu Bukowa Góra, pretendujący - z racji na swoje rozmiary - do grona najpotężniejszych buków w Polsce, otrzymał imię „Wacek”. Stało się to z inicjatywy Aleksandry Wachniewskiej, którą łączyła z Profesorem wspólna troska o ochronę przyrody Zamojszczyzny.
AUTORZY
Tekst: Lucyna Droździel, Tadeusz Grabowski, Zbigniew Maciejewski, Małgorzata Tronkowska